Przywykliśmy do myślenia, że ochrona przyrody to przede wszystkim zostawienie dzikości w spokoju. To byłaby prawda, gdyby nie globalizacja, z którą wiąże się wprowadzenie do środowiska gatunków obcych, w tym inwazyjnych. Obce gatunki roślin nazywamy inwazyjnymi, jeżeli wypierają rodzime gatunki roślin przejmując duże połacie terenów i zubażając bioróżnorodność. Jakie konkretnie rośliny wprowadzone przez ludzi zagrażają polskiej florze i faunie?
Zagrożenie ze strony gatunków inwazyjnych zostało dostrzeżone przez rządy. Część z nich znajduje się na rządowych i unijnych listach gatunków inwazyjnych. W takim wypadku może być zakazany handel tymi gatunkami roślin i wprowadzanie ich do środowiska. Jednak w Polsce występuje około 100 gatunków inwazyjnych, a tylko 13 z nich obejmuje zakaz handlu. Resztę można nabyć w sklepach ogrodniczych pod warunkiem kontrolowania rozrostu rośliny.
Dlatego tak ważne jest, abyśmy mieli świadomość, które z roślin są zagrożeniem dla polskiej przyrody i nie wprowadzali ich do swoich ogrodów. Ta wiedza dodatkowo pozwoli nam szybko reagować, jeżeli rośliny te pojawią się w okolicy. Usunięcie młodych siewek jest proste, a hamuje rozrastanie się gatunków inwazyjnych.
Czym jest bioróżnorodność i jak gatunki inwazyjne ją niszczą?
Zanim przejdziemy do meritum warto przypomnieć, dlaczego różnorodność biologiczna jest ważna. Na Ziemi naturalnie występuje rozmaitość ekosystemów oraz duże zróżnicowanie gatunków (genów) w ramach tych ekosystemów. Różne gatunki roślin i zwierząt oraz innych żywych organizmów tworzą skomplikowane sieci zależności. Stosunki te będąc dynamiczne, stale dążą do równowagi w ekosystemie. Bioróżnorodność danego terenu zapewnia mu stabilność oraz odporność na zmieniające się warunki zewnętrzne, jak np. wzrost zanieczyszczenia powietrza czy zmiany klimatu.
Gatunki inwazyjne roślin powodują niestety powstawanie warunków całkowicie odwrotnych do bioróżnorodności. Przede wszystkim przejmują duże obszary wyłącznie dla swojego gatunku, co wpływa nie tylko na zubożenie flory, ale także fauny. Na pojawieniu się ekosystemu zbliżonego do monokultury cierpi cały szereg zwierząt, które potrzebują roślin zakwitających i owocujących w różnych momentach roku lub też ich sposób odżywiania i rozmnażania związany jest wyłącznie z niektórymi wypieranymi gatunkami roślin.
Jakie cechy mają gatunki inwazyjne roślin?
Gatunki inwazyjne to takie, które spełniają większość wymienionych kryteriów:
- nie posiadają naturalnych wrogów (np. owadów, grzybów czy smakoszy danej rośliny regulujących populację),
- duża wytrzymałość i tolerancja na trudne warunki środowiskowe,
- rozmnażanie wegetatywne np. przez rozłogi,
- szybkie rozprzestrzenianie się,
- wygrywanie konkurencji z rodzimymi gatunkami roślin,
- redukowanie bioróżnorodności.
Ze względu na te cechy Parlament Europejski określił IGO jedną z głównych przyczyn utraty bioróżnorodności na równi ze zmianami klimatu czy wylesianiem.
Przegląd głównych gatunków inwazyjnych roślin w Polsce
Choć wiele gatunków inwazyjnych występuje w Polsce od dawna i zajmuje dość spore tereny, mając świadomość jak wpływają na bioróżnorodność, nie powinniśmy się do nich przyzwyczajać. Niektóre z nich – jak nawłoć kanadyjska – porastają rozległe tereny i trudno byłoby policzyć koszt usunięcia ich ze środowiska. Dlatego ta walka często pozostaje w rękach nie państwa, a przyrodników, organizacji pozarządowych i przede wszystkim mieszkańców danych terenów. Warto podczas spacerów usuwać młode siewki gatunków inwazyjnych, aby powstrzymać ich ekspansję.
Pełna lista najważniejszych gatunków inwazyjnych w Polsce:
Klon jesionolistny
Azolla drobna
Kolczurka klapowana
Barszcz Mantegazziego
Lagarosyfon wielki
Bożodrzew gruczołowaty
Komarnik wirginijski
Eichornia gruboogonkowa
Barszcz perski
Ludwigia grandiflora
Alternantera krokodylowa
Uczep amerykański
Moczarka kanadyjska
Barszcz Sosnowskiego
Ludwigia peploides
Ambrozja bylicolistna
Kabomba karolińska
Moczarka delikatna
Wąkrota jaskrowata
Łubin trwały
Świdośliwa kłosowa
Powojnik pnący
Miłka połabska
Niecierpek pomarańczowy
Tulejnik amerykański
Trojeść amerykańska
Dereń rozłogowy
Jesion pensylwański
Niecierpek gruczołowaty
Microstegium vimineum
Wywłócznik brazylijski
Wywłócznik różnolistny
Czeremcha amerykańska
Partenium ambrozjowate
Winobluszcz zaroślowy
Aster nowobelgijski
Grubosz Helmsa
Słonecznik bulwiasty
Niecierpek drobnokwiatowy
Kroplik żółty Dąb czerwony
Rdestowiec japoński
Rdestowiec sachaliński
Rdestowiec czeski
Robinia akacjowa
Rudbekia naga
Nawłoć kanadyjska
Nawłoć późna
Nawłoć wąskolistna
Spartyna angielska
Kolcolist zachodni
Rzepień włoski
Budleja Davida
Paulownia omszona
Winobluszcz pięciolistkowy
Rozplenica szczecinkowata
Persicaria perfoliata
Róża pomarszczona
Tawuła kutnerowata
Najważniejsze akty prawne dotyczące gatunków inwazyjnych
` Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych;
` Ustawa z 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych (DzU poz. 1718); ` lista IGO stwarzających zagrożenie dla Unii – znajduje się na niej 88 gatunków, w tym 41 gatunków roślin i 47 gatunków zwierząt;
` lista IGO stwarzających zagrożenie dla Polski – obejmuje 7 gatunków roślin i 11 gatunków zwierząt;
` art. 6 ustawy o ochronie środowiska: Zasada zapobiegania negatywnym skutkom: 1. Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu. 2. Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze.