Autorka: Barbara Szulc
Płazy i gady to zwierzęta często niedoceniane i owiane licznymi mitami, choć odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu równowagi ekosystemów na całym świecie. Ich obecność i różnorodność stanowią istotny wskaźnik kondycji środowiska naturalnego, a ich funkcje ekologiczne są nieocenione dla prawidłowego funkcjonowania przyrody.
Niestety, wiele gatunków płazów i gadów jest obecnie zagrożonych wyginięciem, głównie z powodu działalności człowieka, takiej jak niszczenie siedlisk, zanieczyszczenie środowiska oraz przez zmiany klimatu. Z tego powodu niezwykle ważne jest, abyśmy zrozumieli ich znaczenie i podejmowali konkretne działania mające na celu ich ochronę. Pamiętajmy, że wszystkie płazy i gady w Polsce są objęte ochroną prawną.
Płazy to amfibie, czyli czy płazy żyją w wodzie czy na lądzie?
Płazy, których łacińska nazwa “Amphibia” oznacza “dwuśrodowiskowe”, prowadzą fascynujące, podwójne życie, ściśle związane zarówno ze środowiskiem wodnym, jak i lądowym. Ich cykl życiowy rozpoczyna się w wodzie, gdzie składają jaja i rozwijają się larwy. Dorosłe osobniki, choć przeważnie żyją na lądzie, nadal są silnie zależne od wilgotnych środowisk, niezbędnych do ich przetrwania i rozmnażania. Ponadto płazy mają bardzo wrażliwą skórę, którą od środowiska zewnętrznego oddziela tylko cienka warstwa przepuszczalnego naskórka.
Skóra u płazów pełni bardzo ważną rolę w procesie oddychania, wspomagając płuca, ale także jest narządem pobierania wody. Właśnie dlatego tak ważne jest aby była ona odpowiednio nawilżona. Dobra przepuszczalność skóry płazów powoduje, że są one szczególnie narażone na zanieczyszczenia znajdujące się w wodzie i w glebie.
Larwy płazów bezogonowych nazywane kijankami, odgrywają istotną rolę w oczyszczaniu zbiorników wodnych, żywiąc się glonami i detrytusem, co przyczynia się do utrzymania czystości wód. Płazy są również bioindykatorami, co oznacza, że ich obecność, kondycja i różnorodność gatunkowa dostarczają cennych informacji o jakości środowiska. Zanieczyszczenia, zmiany klimatyczne i utrata siedlisk mają negatywny wpływ na płazy, co z kolei wpływa na cały ekosystem.
Płazy jedzą ślimaki i są naprawdę żarłoczne
W Polsce występuje 19 gatunków płazów reprezentujących dwie zupełnie różne pod względem wyglądu i zachowań grupy. Wyróżniamy wśród nich płazy ogoniaste, do których należą 4 gatunki traszek i jeden gatunek salamandry. Drugą, dużo liczniejszą gatunkowo grupą są płazy bezogonowe, do których należą 3 gatunki ropuch, 6 gatunków żab, 2 gatunki kumaków, 2 gatunki rzekotek i jeden gatunek grzebiuszki. Płazy występują w populacjach liczących od kilkudziesięciu do nawet kilkunastu tysięcy osobników i to właśnie ogromna liczebność jest ich największą siłą.
Płazy są drapieżnikami, żywiącymi się głównie bezkręgowcami, takimi jak owady, ślimaki i dżdżownice. W ten sposób regulują populacje tych zwierząt, zapobiegając ich nadmiernemu rozmnażaniu i utrzymując równowagę w ekosystemach. A jeśli połączymy ze sobą ich dużą liczebność i fakt, że są to bardzo żarłoczne zwierzęta to z łatwością możemy zauważyć jak skutecznie wypełniają swoją rolę. Ponadto, płazy stanowią ważne ogniwo w łańcuchu pokarmowym, będąc pokarmem dla wielu innych zwierząt, takich jak gady, ptaki i ssaki.
Gruboskórne gady żyją na lądzie
Gady, w przeciwieństwie do płazów, są w pełni przystosowane do życia na lądzie. Ich skóra jest sucha i pokryta łuskami lub tarczami, co chroni je przed utratą wody i umożliwia przetrwanie w suchych środowiskach. Gady rozmnażają się na lądzie, składając jaja w skórzastych osłonach lub rodząc żywe młode, co jest kolejnym przystosowaniem do życia z dala od wody. Podobnie jak płazy, gady są zwierzętami zmiennocieplnymi, jednak zdecydowanie wolą wyższe temperatury niż płazy. Występują one w bardzo różnych siedliskach, w lasach, na murawach i na mokradłach. Warunkiem ich występowania w danym siedlisku jest jego odpowiednia struktura, zapewniająca im schronienia i możliwość wygrzewania się.
Co jedzą polskie węże i jaszczurki?
W Polsce występuje 11 gatunków gadów reprezentowanych przez trzy całkowicie inne grupy. Możemy wśród nich wyróżnić 5 gatunków jaszczurek, 5 gatunków węży oraz jeden gatunek żółwia. Oprócz gatunków rodzimych możemy natrafić także na obcy gatunek jaszczurki oraz inwazyjne gatunki żółwi.
Gady występujące w Polsce są drapieżnikami, żywiącymi się różnorodnym pokarmem, od owadów po małe ssaki. Gady odgrywają ważną rolę w regulacji populacji gryzoni i owadów, a także stanowią pokarm dla wielu innych zwierząt, takich jak ptaki drapieżne i ssaki. Ich obecność w ekosystemie świadczy o jego zdrowiu i różnorodności, a ich zniknięcie może prowadzić do poważnych zaburzeń w łańcuchach pokarmowych.
Ty też możesz się przyczynić do lepszej ochrony płazów i gadów
Ochrona płazów i gadów jest niezwykle ważna z wielu powodów. Po pierwsze, są one integralną częścią ekosystemów, wpływając na ich równowagę i funkcjonowanie. Po drugie, wiele gatunków płazów i gadów jest zagrożonych wyginięciem, co stanowi poważny problem dla ochrony przyrody. Po trzecie, płazy i gady mają wartość naukową i edukacyjną, dostarczając nam cennych informacji o biologii, ekologii i ewolucji.
Aby pomóc płazom i gadom, możemy, a nawet powinniśmy podjąć szereg działań.
⏹︎Przede wszystkim, powinniśmy w miarę możliwości chronić ich naturalne siedliska, takie jak lasy, łąki, bagna i zbiorniki wodne, które są niezbędne do ich przetrwania i rozmnażania.
⏹︎Po drugie, powinniśmy ograniczyć stosowanie pestycydów i innych substancji chemicznych, które zanieczyszczają środowisko i stanowią zagrożenie dla wrażliwych na te substancje płazów.
⏹︎Po trzecie, powinniśmy edukować społeczeństwo na temat znaczenia płazów i gadów oraz sposobów ich ochrony, aby zwiększyć świadomość i zaangażowanie w ich ochronę.
⏹︎Po czwarte, możemy tworzyć sztuczne siedliska dla płazów i gadów, takie jak oczka wodne, skalniaki i sterty kamieni, które zapewniają im schronienie i miejsca do rozmnażania. Chcąc zaprosić płazy i gady do naszych ogrodów musimy pamiętać, że kluczowe jest zapewnienie im bezpieczeństwa.
Tworząc zbiorniki rozrodcze dla płazów pamiętajmy o tym, że taki zbiornik musi spełniać ich wymagania by nie okazał się dla nich śmiertelną pułapką. Brzegi takiego zbiornika powinny nie mieć stromych brzegów tak by płazy mogły swobodnie się poruszać w jego okolicy. Poza tym nie należy zarybiać takich zbiorników, ponieważ większość płazów nie rozmnaża się w zbiornikach, gdzie ich larwy są narażone na zjadanie przez ryby.
Należy także zapewnić im dostęp do roślinności zanurzonej w wodzie, ponieważ płazy zaczepiają lub oplątują jaja właśnie wokół roślin. Natomiast tworząc w swoich ogrodach siedliska, które mają przyciągnąć gady należy pamiętać o tym, że posiadając kota domowego, jak sama jego nazwa wskazuje powinniśmy go trzymać w domu. Koty są bardzo skutecznymi drapieżnikami polując na wiele gatunków zwierząt, w tym na chronione gady.
Minimalizacja szkód
Pamiętajmy, że jeśli chcemy pomóc w ochronie przyrody musimy przede wszystkim zwracać uwagę na to, aby jej nie szkodzić swoimi działaniami. Dlatego warto także wspierać organizacje i inicjatywy zajmujące się ochroną płazów i gadów, zarówno na poziomie lokalnym, jak i globalnym i w razie pytań lub wątpliwości powinniśmy zwracać się do ekspertów, którzy zawsze chętnie służą swoją radą. W Polsce do takich organizacji należą na przykład Fundacja Epicrates oraz Towarzystwo Herpetologiczne NATRIX.
Jeśli jesteśmy właścicielami płazów lub gadów hodowlanych, pamiętajmy, że naszym obowiązkiem jest zapewnienie im bezpieczeństwa między innymi, przez uniemożliwienie im ucieczki do środowiska naturalnego. Pod żadnym pozorem nie wolno jest nam wypuszczać takich zwierząt na wolność, ponieważ potrafią one wyrządzić ogromne szkody w przyrodzie, a także same są narażone na wiele niebezpieczeństw przez brak odpowiedniego przystosowania do naszych warunków klimatycznych.
Dodatkowo, możemy aktywnie uczestniczyć w lokalnych inicjatywach ochrony przyrody, takich jak akcje sprzątania terenów zielonych, budowa schronień dla płazów i gadów czy monitorowanie populacji tych zwierząt. Ważne jest również, abyśmy byli świadomi wpływu naszych codziennych działań na środowisko i starali się minimalizować negatywny wpływ, na przykład poprzez ograniczenie zużycia wody i energii, segregację śmieci oraz wybór ekologicznych produktów.
Ważnym aspektem jest edukacja najmłodszych, ponieważ to właśnie oni są przyszłością naszej planety. Już od najmłodszych lat powinniśmy uczyć dzieci szacunku do przyrody i wrażliwości na los zwierząt. Organizowanie lekcji przyrody w terenie, pokazywanie dzieciom piękna i różnorodności świata zwierząt, a także angażowanie ich w proste akcje ochrony środowiska, to tylko niektóre z działań, które pomogą zaszczepić wrażliwość na przyrodę.
Podsumowując, płazy i gady są niezwykle ważnymi elementami ekosystemów, które wymagają naszej ochrony. Ich obecność i różnorodność są wskaźnikami zdrowia środowiska, a ich funkcje ekologiczne są nieocenione. Działania, które podejmujemy, aby chronić płazy i gady, mają również pozytywny wpływ na inne gatunki, na całe ekosystemy, a w konsekwencji także nas samych.
O autorce:
Barbara Szulc – biolog, herpetolog, działaczka na rzecz ochrony przyrody. Doktorantka na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Od 8 lat pracuje na rzecz ochrony płazów i gadów w miastach i przy inwestycjach drogowych będąc członkinią Towarzystwa Herpetologicznego NATRIX.
Przez 7 lat prowadziła akcję przenoszenia płazów podczas ich wiosennej migracji na terenie miasta Bydgoszcz, prowadząc przy tym liczne zajęcia edukacyjne z dziećmi i młodzieżą z okolicznych szkół. Uczestniczyła w wielu reportażach telewizyjnych dotyczących wiosennej migracji płazów oraz ich ochrony.
Odkryła, niezbadaną wcześniej populację jednego z najrzadszych węży w Europie – gniewosza plamistego, w Puszczy Bydgoskiej i poświęciła jej swoją karierę naukową. Jej działalność związana z próbą ochrony tej populacji poskutkowała tym, że podczas remontu drogi DK25 i S10 zrekompensowano gniewoszom zniszczenie ich siedliska i utworzono dla nich mikrosiedliska zastępcze oraz zimowiska.
Prowadzi wiele zajęć edukacyjnych propagujących wiedzę o płazach i gadach głównie wśród dzieci by nie powtarzały dawnych stereotypów o tych tajemniczych zwierzętach, ale także wśród seniorów, by spróbować zmienić dotychczasowe spojrzenie na te „paskudne i brzydkie” stworzenia.
